|
Teren gminy Stary Dzierzgoń płożony jest w południowym dorzeczu rzeki Dzierzgonki. Rzeka ta odgrywała duża rolę już we wczesnym średniowieczu. Była ona ważnym traktem komunikacyjnym, a także naturalną granicą, dzielącą w swoim czasie ziemie należące do Prusów (znajdujące się na wschód od jej osi) od osad słowiańskich i pomorskich płożonych na zachodzie. świadczą o tym drewniane pomosty, odkryte przez archeologów w okolicach miejscowości Bągart i Święty Gaj (gmin: Dzierzgoń i Rychliki).
Najwcześniejsze wzmianki o Starym Dzierzgoniu pochodzą z XIII wieku, kiedy to podczas wyprawy krzyżowej dowodzonej przez margrabiego Henryka z Miśni (1236 rok) założony został Christburg (Stary Dzierzgoń) – zwany także „die erste Christburg”, czyli Pierwszym Dzierzgoniem. Miejscowość ta położona była w okolicach późniejszej wsi Alt Christburg (Stary Dzierzgoń) nazwanej tak zapewne na pamiątkę po „pierwszym Dzierzgoniu”.
W roku 1242 wybuchło pierwsze powstanie pruskie, a wieńczące je postanowienia z 1249 roku doprowadziły do podziału Prus na diecezje i rozdziału władzy świeckiej nad zdobytymi terytoriami. W ten sposób ziemie należące do dzisiejszej gminy Stary Dzierzgoń przypadły Zakonowi Krzyżackiemu i stały się częścią Komturii Stary Dzierzgońskiej. Do ich administrowania powołano urząd - tzw. Komornictwo - z siedzibą w Przezmarku.
Zarówno Przezmark jak i Stare Miasto były w owym czasie ważnymi ośrodkami handlowymi. Ponadto w miejscowościach tych, a także w Starym Dzierzgoniu, Lubochowie i Myślicach powstały największe wsie kmiece, których świetność podkreślały zbudowane tam kościoły parafialne.
Obok wsi kmiecych funkcjonowały mniejsze ośrodki wiejskie i majątki „wolnych Prusów” (Pachoły, Mortąg, Kielmy, Kornele, Lipiec, Kołtyniany) – ich mieszkańcami byli rdzenni Prusowie, którzy uzyskali lokacje wg prawa polskiego, a co za tym idzie cieszyli się mniejszymi przywilejami. Był to stosowany przez Zakon sposób na ograniczenie tworzenia się wielkiej własności ziemskiej i znaczących rodów rycerskich.
Po zakończeniu wojny trzynastoletniej omawiany obszar włączony został w skład Prus Książęcych. Na okres XVII – XIX wieku przypadł czas znacznego rozwoju majątków rycerskich i szlacheckich, których przejawem były reprezentacyjne pałace, pełne przepychu dwory i świątynie. Rozwój kolei, który rozpoczął się od 1870 roku, nadał omawianemu obszarowi znaczenie strategiczne i gospodarcze.
Niestety wydarzenia II wojny światowej spowodowały na ziemiach gminy Stary Dzierzgoń totalne zniszczenia i wyludnienie. Pozostałością po panującym wcześniej bogactwie stały się ruiny licznych zespołów pałacowo – parkowych.
Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte XX stulecia to intensywny rozwój osiedli pegeerowskich oraz technicznych gospodarstw rolnych, które ze względu na swój wygląd stały się czynnikami szpecącymi naturalny krajobraz.
Pod względem administracyjnym gmina Stary Dzierzgoń od około 1900 roku wchodziła w skład powiatu morąskiego, następnie w 1975 roku stała się częścią województwa elbląskiego. Po reformie przeprowadzonej w latach 90-tych omawiana jednostka administracyjna należała do powiatu malborskiego, by ostatecznie od 1 stycznia 2002 roku stać się jedną z pięciu gmin powiatu sztumskiego. |
